Oryginalny autor tekstu M. Danielewski

Konfucjanizm jest jednym z wielu systemów filozoficzno-religijnych występujących na świecie. Został zapoczątkowany w Chinach w VI wieku przed naszą erą przez Konfucjusza. Obok buddyzmu dominuje w Azji. Wiele państw azjatyckich czerpie z nauk Konfucjusza. Są to m.in. Wietnam, Japonia, Chiny, a także Korea Południowa oraz Korea Północna. Można dostrzec pozytywny wpływ konfucjanizmu na politykę i obyczaje, jak i rozwój gospodarczy niektórych państw. W Korei Północnej ma się to nieco inaczej. Po wydarzeniach z wojny koreańskiej Kim Ir Sen selektywnie wybierał elementy konfucjanizmu do budowania systemu północnokoreańskiego przesiąkniętego terrorem i propagandą.

Ideologia Konfucjusza skupia się wokół etosu obyczajowo-politycznego. Kluczową rolę odgrywał kult zmarłych przodków i wszystko, co się z nim wiąże, gdyż tworzył aurę kierującą dalszymi pokoleniami. Zmarli zasługiwali na godny pochówek. Ponadto okazywano im trzyletnią żałobę[1].

Dla Konfucjusza duże znaczenie miała pozycja rodziny w życiu społecznym. W związku z tym oparł swoją ideologię na pięciu powinnościach:

• poddanego wobec pana,
• syna wobec ojca,
• żony wobec męża,
• młodszego brata wobec starszego,
• przyjaciół wobec siebie nawzajem[2].

Termin rodzina Konfucjusz określał nie tylko jako ojca, matkę braci i siostry, lecz także dziadków, wujków, ciotki, kuzynów oraz wszystkich żyjących krewnych i powinowatych, wstępnych i zstępnych[3]. Uważał on bowiem, że stosunek paternalistyczny w zarządzaniu państwem jest ważny i potrzebny, ponieważ społeczeństwo powinno mieć na czele państwa osobę szlachetną, będącą wzorem do naśladowania. Władca musiał być jak ojciec, występujący na wysokim miejscu w hierarchii rodzinnej jako głowa rodziny. Taka osoba powinna się charakteryzować ogromną wiedzą. Dobry władca musi zadbać o zaufanie ludu: ,,Jeżeli lud nie darzy władz zaufaniem, to sprawowanie rządów staje się całkiem niemożliwe’’[4].

Według Konfucjusza podstawowym czynnikiem wychowawczym człowieka była muzyka[5]. Miała go kształtować tak, aby stał się nieokiełznany i szlachetny, czyli wierny państwu na dobre i na złe: ,,Gdy kraj podąża dobrą drogą, szlachetny pozostaje taki sam jak w czasie, gdy nie odniósł jeszcze sukcesu… Kiedy kraj podąża złą drogą, szlachetny nie zmienia się, choćby mu przyszło umrzeć’’[6].

Koncepcje Konfucjusza nie zdobyły sobie poparcia ze strony wcześniej rządzącej w Korei dynastii Goryeo. Było to spowodowane silną dominacją buddyzmu[7]. Konfucjanizm został rozpowszechniony na Półwyspie Koreańskim przez panującą tam dynastię Joseon w latach 1392-1910. Wtedy to stał się podwaliną koreańskiej doktryny państwowej. Tworzono wiele placówek państwowych, w których uczono na podstawie ksiąg konfucjańskich i zamykano klasztory buddyjskie, przy okazji konfiskując ich dobra[8].

Po konflikcie, jakim była wojna koreańska (1950-1953), Kim Ir Sen musiał odbudować swoje państwo. Zaczął m.in. od stworzenia systemu politycznego kraju. Nieprzypadkowo, tworząc obecną w Korei Północnej ideologię Dżucze, oparł się o zasady Konfucjanizmu, które były głęboko zakorzenione w Azji. Oczywiście, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna nie jest państwem stricte konfucjańskim – bo jeśli jest, to należy zadać pytanie, dlaczego Kim Ir Sen w swoich przemówieniach ani słowem nie wspominał o chińskim filozofie i dlaczego do dziś obywatele nie mieli do czynienia z dziełami Konfucjusza? Z łatwością udało się Kim Ir Senowi oraz jego ideologom selektywnie wybierać wartości konfucjańskie do stworzenia programu ideologicznego[9]. Odwoływał się do wartości zakorzenionych w Koreańczykach, czyli do potrzeby posiadania silnego i charyzmatycznego przywódcy, przekonania o przewadze kolektywu nad jednostką oraz przywiązania do struktury hierarchicznej.

Społeczeństwo północnokoreańskie z chwilą, gdy Kim Ir Sen mógł już rządzić samodzielnie państwem jest zmuszane do wielbienia wodza. Tak jak za czasów Konfucjusza, Kim Ir Sen stał się niczym patriarcha i ojciec, którego należy czcić nawet po śmierci, gdyż jego duch opiekuje się obywatelami[10]. Doskonałym przykładem jest film Andrzeja Fidyka pt. Defilada, gdzie z ust Koreańczyków z Północy można usłyszeć, jak wypowiadają się o Kim Ir Senie: Ukochany ojciec czy ojciec narodu[11]. Kim Ir Sen, jak i jego syn Kim Dzong Il i wnuk Kim Dzong Un są postrzegani jako wzory do naśladowania, za którym powinien podążać posłuszny i lojalny naród koreański.

Tradycja Konfucjańska zakładała ciągłość rodu. Jest to ukazane również na przykładzie Korei Północnej, gdzie Kim Ir Sen mianował swojego syna Kim Dzong Ila jako następcę; podobnie i Kim Dzong Un, który przejął schedę po ojcu, tworząc jedyną dynastię komunistyczną na świecie. Poza tym, konfucjańskie pojęcie klanu jest głęboko wpisane w mentalność Koreańczyków.

Trzyletnia żałoba po śmierci bliskiej osoby, która była ważna dla Konfucjusza jest widoczna w państwie Kimów. W Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej trzy lata opłakuje się stratę rodziców, jak i przywódcę państwa. Kim Dzong Il pośmiertnie dostał tytuł generalissimusa w celu upamiętnienia jego osoby[12].

Muzyka, według Konfucjusza jako podstawowy czynnik wychowawczy, jest wykorzystywana w Korei Północnej w celach propagandowych. Pieśni, służące kreowaniu kultu klanu Kimów, są wykonywane w trakcie licznych uroczystości państwowych oraz emitowane w telewizji północnokoreańskiej[13]. Przykładowo Pieśń o Generale Kim Ir Senie sławi twórcę KRL-D jako niezwyciężonego bohatera narodowego[14]. Z kolei pieśń Tylko za Tobą będziemy podążać mówi o sile Kim Dzong Una[15].

Stratyfikacja społeczna stosowana przez reżim północnokoreański ma swoje korzenie w postulatach zawartych w myśli Konfucjusza. Weryfikacja ludnościowa jest elementem systemu kimirsenowskiego. Stratyfikacja społeczna była głęboko zakorzeniona w czasach, kiedy w Korei rządziły dynastie Koguryo (37 p.n.e.-668 n.e.), Silla (57 p.n.e.-892 n.e.), Goryeo (958-1392) oraz Joseon (1392-1910)[16]. Podczas rządów Koguryo elity były podzielone na 10 klas. W erze Goryeo istniały 4 klasy społeczne:

• Yangban – elita kraju, ludzie najważniejsi w państwie,
• Chungjin – rzemieślnicy i technicy,
• Yangin – ludzie niewyróżniający się w społeczeństwie,
• Chon – ludzie wykonujący najcięższe prace[17].

W dynastii Silla społeczeństwo było złożone z 17 kategorii. W każdej z tych dynastii dana klasa dawała różne przywileje, bądź ich brak. W czasach, kiedy rządziła dynastia Joseon, obywatele mieli obowiązek noszenia identyfikatorów z informacjami, takimi jak imię, nazwisko, wiek i miejsce zamieszkania. Elita kraju nosiła identyfikatory z kości słoniowej, co dawało liczne przywileje, na które zwykli obywatele nie mogli sobie pozwolić[18].

Stratyfikacja społeczna ma duży wpływ na sprawowanie władzy w systemie kimirsenowskim. W czerwcu 1970 roku Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna wprowadziła podział społeczeństwa północnokoreańskiego (Songbun) na 3 główne klasy i 51 szczegółowych grup[19]. Te klasy to:

• Rdzeń Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej – elita kraju wynosząca 28% społeczeństwa, do której należy większość mieszkańców Pjongjangu, dyplomaci, sportowcy i naukowcy. Osoby należące do klasy zasadniczej mają prawo posyłać dzieci do przedszkoli Kim Dzong Suk, szkoły rewolucyjnej w Mangyongdae oraz do uczelni wyższych, m.in. Uniwersytetu Kim Ir Sena w Pjongjangu, Akademii Wychowania Fizycznego czy Politechniki im. Kim Chaeka. Elitom zagwarantowano profesjonalną obsługę medyczną oraz możliwość wyjazdu do pracy poza krajem. Do rdzenia KRL-D zaliczyć można 9 podgrup:
• członkowie Partii Pracy Korei,
• bohaterowie wojenni,
• oficjele Koreańskiej Armii Ludowej,
• potomkowie bohaterów wojennych,
• rodziny żołnierzy Koreańskiej Armii Ludowej,
• propagandyści KRL-D,
• rodziny ludności cywilnej, która zginęła podczas wojny koreańskiej,
• byli rolnicy[20].
• Klasa chwiejna – osoby uważane przez reżim jako neutralne, nie zagrażające polityce państwa. Do tej klasy należą mieszkańcy mniejszych miast, osoby wcześniej mieszkający w Chinach czy Korei Południowej oraz drobni rolnicy. Osoby te mają prawo do uzyskania jedynie średniego wykształcenia. W klasie chwiejnej znajduje się 45 % społeczeństwa północnokoreańskiego[21].
• Klasa wroga – 27 % obywateli, których postrzega się jako niebezpiecznych dla reżimu komunistycznego w Korei Północnej. Wśród nich znajdują się ludzie współpracujący wcześniej z Japończykami lub Amerykanami oraz zdrajcy z czasów wojny koreańskiej. Klasa wroga nie ma praw do edukacji, członkostwa w Partii i Armii. Chrześcijanie również zaliczają się do klasy niezaufanej. Podczas wojny koreańskiej propagandyści północnokoreańscy prowadzili antychrześcijańskie kampanie poprzez opowiadania. Najbardziej znaną antyklerykalną oraz antyamerykańską opowieścią jest Szakale, które przedstawia misjonarzy jako zabójców dzieci[22]. Według Todda Nettletona Chrześcijanom przypisano 37 grupę, do której należy sto tysięcy ludzi wierzących[23]. Reżim uważa ich za antypaństwowe i wrogie elementy. Posiadanie Biblii jest surowo karane[24]. Władze Pjongjangu wybudowały kilka kościołów chrześcijańskich w celach propagandowych, mających na celu ukryć nagminne łamanie wolności sumienia. Kościoły przeznaczone są głównie dla pracowników ambasad i turystów[25].

Jak widać, w Korei Północnej, Songbun, czyli  weryfikacja ludnościowa określa przyszłość jednostki. Obywateli północnokoreańskich nie informuje się do jakiej klasy należą[26]. Ponadto, nie mają możliwości awansu do wyższej klasy, a jedynie poczucie niebezpieczeństwa wynikające ze spadku do niższej.

Edukacja w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej związana jest z tradycyjnym modelem konfucjańskim, który oparty jest na nauce pamięciowej. Dzięki niej młodzież ma szanse wstąpienia w wyższe szeregi Partii Pracy Korei[27].

[1] M. Künstler, Sprawa Konfucjusza, Iskry, Warszawa 1983, s. 128.

[2] Szerzej: T. Żbikowski, Konfucjusz, Książka i Wiedza,Warszawa 1963.

[3] D. Malovic, J. Morillot, Uchodźcy z Korei Północnej. Relacje świadków, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2012, s. 32.

[4] K. Jaspers, Autorytety : Sokrates, Budda, Konfucjusz, Jezus, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000, s. 82.

[5] Tamże, s. 79.

[6] Tamże, s. 85.

[7] N. Levi, System Polityczny Korei Północnej. Aspekty kulturowe, Askon, Warszawa 2013, s. 11-12.

[8] Tamże, s. 20.

[9] N. Levi, Konfucjanizm na Półwyspie Koreańskim – wybrane aspekty, [w:] R. Sławiński (red.), Konfucjanizm i jego współczesne interpretacje, Askon, Warszawa 2013, s. 60.

[10] W. Dziak, Korea Północna — u źródeł rodzinnej sukcesji władzy, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2009, s. 114.

[11] A. Fidyk, Defilada [film dokumentalny], Warszawa 1989, www.youtube.com/watch?v=Wv2X6QiAd8Q.

[12] Kim Jong-il awarded North Korea’s highest honour, http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/northkorea/9083347/Kim-Jong-il-awarded-North-Koreas-highest-honour.html.

[13] Biuletyn Ambasady KRL-D w RP, Prezydent Kim Ir Sen wiecznie żyje razem z narodem (z okazji 9 rocznicy śmierci Prezydenta Kim Ir Sena), www.krld.pl/krld/czytelniateksty/biuletyny/002%20Prezydent%20Kim%20Ir%20Sen%20zyje%20wiecznie%20razem%20z%20narodem%20-%20%20z%20okazji%209.%20rocznicy%20smierci%20Prezydenta%20Kim%20Ir%20Sena.pdf.

[15] New Songs Favored in DPRK, www.kcna.co.jp/item/2013/201312/news14/20131214-15ee.html.

[16] N. Levi, System polityczny…, op. cit., s. 12.

[17] Tamże, s. 30.

[18] Tamże.

[19] N. Levi, Korea Północna. Poszukując prawdy, Kwiaty Orientu, Warszawa 2012, s. 28.

[20] Tamże, s. 102-103.

[21] S. J. Park, Songbun. Social class in a socialist paradise, http://www.libertyinnorthkorea.org/songbun.

[22] B. Myers, Najczystsza rasa: Propaganda Korei Północnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 123.

[23] T. Nettleton, Korea Północna. Uciśnione Narody, Wydawnictwo Iam, Bielsko-Biała 2013, s. 87.

[24] Tamże, s. 11.

[25] S. J. Park, Songbun. Social class in a socialist paradise…, op.cit. [dostęp: 11.11.2015].

[26] B. Demick, Światu nie mamy czego zazdrościć. Zwyczajne losy mieszkańców Korei Północnej, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011, s. 39.

[27] N. Levi, Konfucjanizm na Półwyspie Koreańskim…, op. cit., s. 62.